Рисола-и Нур ?андай бир тафсирдир?
РИСОЛА-И НУР КУЛЛИЁТИ тили ва ичидагилари ила бўлгани ?адар, таълиф тарзи ва тартиби ила ?ам оддий Исломий асарлардан фар?ли бир асардир. Аксарият ила то?ларда, ?ирларда, ёхуд зиндонларнинг омонсиз шартлари остида таълиф этилган бу асар, таълиф шартларидан ?еч кутилмайдиган бир шаклда, энг о?ир, энг чу?ур, энг тушунилиши ?ийин илмий масалаларни тад?и? ?илмо?да, энг ?ийин саволларни ?ўлга олмо?да, юз йиллар бўйича ба?с мавзуси бўлиб келган масалалар учун ечимлар ўртага ?ўймо?да, замоннинг шуб?аларига жавоб келтирмо?да, ундан таш?ари бутун буларни тамоман ўзига хос бир услуб ва метод ичида ?а?и?атлаштирмо?дадир.
Рисола-и Нур умумий бир шаклда “замонавий бир тафсир” бўлиб таъриф этилгандир. Тў?ридан тў?рига ?уръонга таяниши ва хусусан иймонга доир бир ?исм ояти карималарни кенг шаклда тушунтириши сабаби ила, бу таъриф бир ?а?и?атни акс эттирмо?дадир. Фа?ат, керак бўлса тартиб эътибори ила, керак бўлса тушунтириш тарзи ила Рисола-и Нур оддий тафсирлардан айрилгани каби, Куллиётнинг баъзи парчалари (Ўн Тў??изинчи Мактуб, Йигирма Тў??изинчи Ё?ду, Ўн Тў??изинчи Сўз, умумият ила иловалар ва мудофалар каби) яна бош?а илм шохалари ичида мутолаа этила оладиган асарларни ташкил этмо?дадир. Масалан Ишорат-ул Иъжоз ила Суну?отнинг айни синф ичига кирадиган асарлар бўлмагани илк ?арашда осонлик ила тушунилажакдир.
Рисола-и Нурнинг энг оз тафсир ?адар ?иймат ташиган бир ?иймат жаб?аси калом илми ила бо?ли?дир. Балки да Куллиётнинг аксариятини калом илми ичида мутолаа этмо? янада тў?ри бўлади. Бошда иловалар бўлиб ?олган бўлимларда эса хизмат методлари ила бо?ли? ба?слар му?им бир ўрин ташкил этмо?дадир.
Калом тарихи ва классик калом асарлари ила ?иёс этилганида, Рисола-и Нурнинг бу со?ада яп-янги бир тарз ривожлантирганини, ?атто бир давр очганини кўрмо? ?еч ?ам ?ийин бўлмайди. Зотан Рисола-и Нур Муаллифи, асарларининг фар?ли ерларида бу хусусни очи?ча тилга келтирмо?дадир.
***
Рисола-и Нур мавзуларни ?ўлга олиш тарзи, ичидагиларнинг чу?урлиги ва тўли?лиги бир ?анча жамоатнинг катта эътиборини тортгандир. Бир томондан юрт ичида ва таш?арисида турли жамоатлар тарафидан ў?илмо?да ва бош?а томондан ?а?ида хал?аро семпозиумлар ташкил ?илинмо?да ва бир ?анча академик ма?ола ва тезисларга мавзу бўлмо?дадир.
Масалан булар орасида замонавий файласуфлардан Марокколик Проф. Др. Та?а Абдурра?мон Рисола-и Нурнинг фикрлаш дунёсида ?илган буюк ин?илобдан сўз сўйларкан, унинг бош?а жи?атларининг ёнида бу жи?атининг ?ам ?айд ?илишга лойи? бўлганига ди??ат тортмо?дадир:
"Баъзи ?арбли файласуфлар, ?ар нарсанинг марказига а?лни олдилар ва фа?ат а?лнинг ма?сули бўлган хусусларга эътибор бердилар. ?атто бу хусусда шундай олдин кетдиларки, Инжил ва ?уръон каби самовий китобларни ва тамсил этганлари динларни ?ам а?лнинг атрофида айланган бош?а нарсалар орасига ?ўшиб, а?лни система ичида уларга бир ани?лаш келтирдилар. Яъни, эски инсонларнинг дунёни собит ўйлаб ?уёшнинг ?ам унинг атрофида айланади деб ўйлаганлари каби, а?лни собит ?абул этиб самовий китоб ва динларни унинг атрофида кездирдилар.
Хуллас, Бадиуззамон Рисола-и Нур ила фикрлаш дунёсидаги бу тенденциянинг бўлиши керак бўлган о?имга ўгирди-илм дунёсида Коперникнинг ?илгани каби. ?андайки Коперник, 'Дунёнинг собит, ?уёшнинг унинг атрофида айлангани шаклидаги эски назарни ўртадан кўтариб; унинг ўрнига, дунёнинг ?ам ўз атрофида, ?ам ?уёшнинг атрофида айланганини исбот этди; Бадиуззамон ?ам Рисола-и Нур ила фикрлаш дунёсида бунга ўхшаш бир ин?илобни амалга оширди: 'Инсоннинг фикрлаш дунёси собит бўлолмас. Фикрлаш дунёси ?ам ўз аксига атрофида айланар, ?ам да ва?ий ?уёшининг атрофида айланар'деб инсон фикрлашининг бўлиши керак бўлган асл ўрнини ани?лаган, а?лни ёл?излик ва ?орон?уликдан ?ут?ариб ойдинлатган ва ро?атлатгандир."
Шунингдек, Рисола-и Нур бир ?уръон тафсири бўлиши эътибори ила, а?лнинг ёни сирга, ?алб, ру? ва бош?а бутун туй?уларга ?ам хитоб этмо?дадир. Ахло?нинг бутун жи?атларига иши? тутмо?да ва бир ?анча ижтимоий муаммо ечимлари та?дим этмо?дадир. Фа?ат унинг бу ва ўхшаши яна бир ?анча фазилатини энг яхши шаклда тушунишнинг йўли ?ар ?олда уни очиб ўзи ў?имо? ва яшамо? ила бўлар.
***
Рисола-и Нур ?андай бир тафсирдир?
Тафсир икки ?исмдир. Бириси: Маълум тафсирлардирки, ?уръоннинг иборасини ва калима ва жумлаларининг маъноларини очи?лар, изо? ва исбот этарлар. Иккинчи ?исм тафсир эса: ?уръоннинг иймоний ?а?и?атларини ?увватли ?ужжатлар ила тушунтирар, исбот ва изо? этарлар. Бу ?исм жуда а?амиятлидир. Биринчи ?исм тафсирлар бу иккинчи ?исмни баъзан ?ис?а бир тарзда тушунтирадилар. Фа?ат Рисола-и Нур тў?ридан тў?рига бу иккинчи ?исмни асос тутган, ўхшовсиз бир шаклда ?айсар файласуфларни жим ?илган бир маънавий тафсирдир.
Рисола-и Нур ?ар асрда миллионлаб инсонларнинг ра?бари бўлган му?аддас китобимиз ?уръоннинг ?а?и?атларини субъектив назария ва мутолаалардан узо? бўлиб, рацционал ва объектив бир шаклда изо? этиб инсониятнинг фойдаланишига арз этилган бир куллиётдир.
Рисола-и Нур ?уръон оятларининг нурли бир тафсиридир. Бошидан охиригача иймон ва тав?ид ?а?и?атлари ила исботлангандир. Энг авомдан энг ?авасга ?адар ?ар синф хал?нинг тушунишига кўра тайёрланган ва мусбат илмлар ила жи?озлангандир.
Рисола-и Нур асрнинг э?тиёжларига тўли? жавоб берар. А?лни ва ?албни ?ондирар. Васвасали шуб?ачиларни ишонтирар. ?атто энг ?айсар файласуфларни ?ам таслимга мажбур этар.
Рисола-и Нур а?лга келган бутун саволларни бартараф этар. Зарралардан ?уёшларга ?адар иймон мартабаларини очи?лар. Ва?донияти Ило?ияни ва нубувватнинг ?а?и?атини исбот этар.
Рисола-и Нур ер ва кўкларнинг таба?аларидан, малоика ва ру? ба?сидан, замоннинг ?а?и?атидан, ?ашр ва охиратнинг бўлишидан, Жаннат ва Жа?аннамнинг борлигидан, ўлимнинг мо?иятидан; абадий саодат ва ша?оватнинг ?айно?ига ?адар, а?лга кела оладиган бутун иймоний масалаларни энг ?атъий далиллар ила а?лан, илман ва манти?ан исбот этар... Позитив илмларни ташви? этар. Ани? далиллар ила а?лни ва ?албни ишонтирар ва ?изи?ишларни йў?отар.
***
Буюк шоиримиз мар?ум Ме?мед Акиф бир адиблар мажлисида, "Виктор ?уголар, Шекспирлар, Декартлар адабиётда ва фалсафада Бадиуззамоннинг бир талабаси бўла оларлар" деган эди.
***
Бадиуззамон Рисола-и Нур ила башарни сафо?ат ва залолатдан ?ут?араркан, ?ўр?ув ва да?шат бермо? тарзини таъ?иб этмас. ?айри машруъ бир лаззатнинг ичида юз аламни кўрсатар, ?исни ма?луб этар, ?алб ва ру?ни ?иссиётга ма?луб бўлмо?дан ?имоя ?илар. Куфр ва залолатда ?ам бир за??уми Жа?аннам тухуми бўлганини, дунёда ?ам Жа?аннам азоблари тухумини; бунга му?обил иймонда, Исломият ва ибодатда лазиз лаззатлар ва зав?лар бўлганини ва Жаннат уру?и ва мевалари каби дунёда ?ам бир нави мукофотга ноил айлаганини исбот этар.
***
?уръони Азимушшон бутун замонларда келиб кетган нави башарнинг таба?аларига, миллатларига ва фардларига хитобан Арши Аълодан келган Ило?ий ва ?амровли бир нут? ва умумий, Раббоний бир хитоб бўлгани каби; билиниши бир фарднинг ёки кичик бир жамоатнинг и?тидоридан хориж бўлган ва хусусан бу замонга оид жуда кўп фанларни ва илмларни ичига олгандир.
Бу эътибор ила замонча, маконча, ихтисосча ?амров доираси жуда тор бўлган бир фарднинг фа?мидан ва зе?н ?обилиятидан чи??ан бир тафсир ?а??и ила ?уръони Азимушшонга тафсир бўлолмас. Чунки ?уръоннинг хитобига мухотоб бўлган миллатларнинг, инсонларнинг ру?ий ва моддий а?волларига, жомеъ бўлган нозик фанларга, илмларга бир фард во?иф ва ихтисос со?иби бўлолмаски, унга кўра бир тафсир ?ила олсин. ?ам бир фарднинг маслаги ва машраби мутаассибликдан холи бўлолмаски, ?уръон ?а?и?атларини кўрсин, бетарафона баён этсин. ?ам бир фарднинг фа?мидан чи??ан бир даъво, ўзига хос бўлиб, бош?аси у даъвонинг ?абулига даъват этилолмас. Магарки бир нави ижмонинг тасди?ига маз?ар бўлсин.
Шунинг учун ?уръоннинг нозик маъноларининг ва тафсирларда тар?о? бир суратда бўлган гўзаллигининг ва замоннинг тажрибаси ила фаннинг кашфи соясида тажаллий этган ?а?и?атларининг ани?ланиши ила, ?ар бири бир ?анча фанда мутахассис бўлмо? жихати ила му?а??и?ийн олимлардан юксак бир ?айъатнинг тад?и?оти ила, та??и?оти ила бир тафсирнинг ?илиниши лозимдир. Шундай ?илиб ?онуний ?укмларнинг интизом ва тартиби бир фарднинг фикридан эмас, юксак бир ?айъатнинг назари ди??ат ва тад?и?отидан ўтиши лозимдирки, умумий бир хавфсизликни ва аксар инсонларнинг ишончини ?озонмо? ила миллатга ?арши бир зимний кафолат вужудга келсин; ва миллат ижмоси ?ужжати ?ўлга киритилсин.
?а, ?уръони Азимушшоннинг муфассири, юксак бир да?о со?иби ва нуфузли бир ижти?одга молик ва бир комил валийликка со?иб бир зот бўлиши керакдир. Хусусан бу замонларда бу шартлар фа?ат юксак ва азим бир ?айъатнинг бирдамлиги ила ва у ?айъатнинг фикрларининг ?ўшилишидан ва ру?ларининг уй?унлиги ила бир-бирига ёрдам беришидан ва ?уррияти фикрларидан ва мутаассибликларидан эркин бўлиб тўли? ихлосларидан ту?илган до?ий бир маънавий шахсда бўлар. Хуллас, ?уръонни фа?ат бундай бир маънавий шахс тафсир эта олар.
***
Хуллас, буюк Ислом уламолари ва шарафли шайхлар кўп тажриба ва имти?онлар ила шундай бир ?аноатга келганларки: Бадиуззамон нима айтса ?а?и?атдир. Бадиуззамоннинг асарлари, суну?оти ?албия бўлиб, аксар олимларнинг тасди? ва та?дирига маз?ардир.
***
Рисола-и Нур, ?уръони Мўъжиз-ул Баённинг бу асрда бир маънавий мўъжизаси бўлган юксак ва порло? бир тафсиридир. ?а, Рисола-и Нур ?албларнинг фоти?и ва ма?буби, ру?ларнинг султони, а?лларнинг муаллими, нафсларнинг мураббийи ва исло?чисидир.
***
Хуллас, Бадиуззамон Саид Нурсий ?уръони Каримдаги бу асрнинг му?тож бўлган ?а?и?атларни кашф этиб, Нур рисолаларида ?аркаснинг ?обилияти нисбатида фойдалана оладигани бир тарзда тафсир ва изо? этмо? муваффа?иятига маз?ар бўлгандир. Шунинг учундирки: Рисола-и Нур ўхшаши кўрилмаган бир шох асардир ?аноатига борилгандир.